Book Group: Langer geleden

‘Meer dan veertig jaar heb ik geleefd met de wetenschap dat ik een zusje heb gehad dat bij de geboorte is overleden. Vragen heb ik nooit gesteld. Dat kon niet, want over het zusje mocht niet gesproken worden en ik heb me altijd netjes aan die opdracht gehouden.’ In dit boek ontrafeld de auteur de geschiedenis van haar verzwegen, naamloos gebleven zusje dat in 1960 bij de geboorte overleed. Ze ontdekt dat hun familieverhaal niet op zichzelf staat, maar past in de rouwcultuur van de jaren zestig; over dood, rouw en verdriet werd zo veel mogelijk gezwegen. Sindsdien is er veel gebeurd. In minder dan een halve eeuw tijd is de dood van een groot taboe veranderd in iets dat veel weg heeft van een hype. Er wordt op grote schaal geëxperimenteerd met nieuwe uitvaartrituelen en Allerzielen wordt ieder jaar een grotere happening. Van Zweden ging op onderzoek uit in de wereld van de ‘wilde rituelen’ en sprak met ervaringsdeskundigen, en met professionals die van de dood hun beroep hebben gemaakt. De geschiedenis van het verzwegen zusje fungeerde daarbij voortdurend als een spiegel. De kunst van het rouwen is een indringend boek en waardevol voor iedereen die met rouw te maken heeft.

In de 2e helft van de vorige eeuw werd heel anders omgegaan met het verlies van een levenloos geborene dan nu. Het was een taboe. De Rooms-Katholieke Kerk hield streng vast aan de regels en bepaalde dat een doodgeborene niet in de hemel kon komen omdat het niet gedoopt was. De kindjes werden niet geregistreerd en verdwenen in anonieme graven, letterlijk achter de heg. Ook de medische stand van die tijd zag een levenloos geborene als een ‘non event’, iets wat geen rouw waard was. Veel kindjes werden dan ook ongezien als ziekenhuisafval verbrand. Een engeltje zette de wereld stil bevat persoonlijke vertellingen vanaf begin zestiger jaren tot heden. Ouders verhalen over de moeilijke tijd rond de geboorte van hun kind. Ook professionals vertellen hun verhaal, zoals gynaecologen, onderzoekers, verpleegkundigen, kerkhofbeheerders, een pastoor en een oud-patholoog-anatoom.

In dit boek vertellen ouders openhartig over hun leven na het overlijden van hun kind; over het intense gemis, de moeite die ‘loslaten’ kost en het belang van herdenken. Ook spreken zij over het effect op de relatie, op de verhouding tot vrienden en familie en de kijk op het leven. Sommigen verloren hun kind plotseling door een ongeval, anderen na een langdurende ziekte. De één kijkt terug na twee jaar, de ander na acht. Behalve als steun voor ouders kan het boek van nut zijn voor familieleden, vrienden en zorgverleners van deze ouders.

Historicus Jan Bleyen luisterde naar ervaringen van ouders van een doodgeboren baby. Hij sprak zowel mensen die vijftig jaar geleden een kind hebben verloren als ouders die dit recent hebben meegemaakt. Deze mondelinge geschiedenis laat zien hoe grondig de omgang met doodgeboorte in een halve eeuw is veranderd. De verhalen tonen op aangrijpende wijze dat we rouw heel anders zijn gaan beleven. Doodgeboren is een empathische en vernieuwende studie naar een ingrijpend, veelvoorkomend fenomeen. Een ingetogen en tegelijk sprekend boek over een levensthema waarin geboorte en dood nagenoeg samenvallen.

Nadat ik bevallen was, was er niets. Geen kistje, geen begrafenis, niets wat aan hem kon herinneren. Tegenwoordig hebben mensen een plek, maar ik heb geen plek. Anneke Avis interviewde moeders en vaders die in de periode 1945-1970 een kindje hebben verloren rondom de geboorte. De ouders vertellen over hoe ze, tegen de achtergrond van de naoorlogse jaren, het verlies van hun baby hebben beleefd. Het beste was het maar om door te gaan alsof er niets was gebeurd, dachten artsen, familie en omgeving. Voor rouw en verdriet was nauwelijks plaats. Nu onvoorstelbaar, destijds heel gewoon. Hoe was de medische zorg in die tijd? Artsen en vroedvrouwen vertellen over het lot van deze kindjes en hoe de psychosociale zorg zijn intrede deed binnen de verloskunde en neonatologie, waar voorheen alleen de medisch-somatische deskundigheid telde. Uit de verhalen blijkt hoe moeders en vaders deze ingrijpende gebeurtenis hun hele leven met zich meedragen, soms met verstrekkende gevolgen. Kinderarts-neonatoloog Joke Kok schreef het voorwoord.