Categorie: Blog

Soms vraag ik me af of het gemis zichtbaar is: zien mensen dat we ons kindje altijd missen? Zien mensen dat ons geliefde kindje er niet meer is? Of zien ze het alleen wanneer het verdriet even overspoelt en we het weglachen, omdat dat soms nou eenmaal makkelijker is dan huilen?

Ik weet dat ons verlies niet zichtbaar is voor mensen die ons niet kennen. Voor hen zijn we geen papa en mama, geen gezin van drie, geen stel met een gebroken hart. En misschien is dat ook logisch, al zou ik ergens willen dat iedereen het zou kunnen zien. Ik denk dat dat is, omdat het zou betekenen dat Sarah er echt bij hoort, ook voor mensen die haar niet hebben mogen ontmoeten. Maar zelfs voor de mensen die haar wel hebben kunnen zien, blijft het gemis zo groot en is uitleggen soms zo moeilijk.

Sarah is voor ons zo zichtbaar, voor de buitenwereld zo onzichtbaar. Op het eerste oog zijn we redelijk vrij, leven we ons leven en doen we leuke dingen. Weinig mensen die de schaduw zien die altijd met ons meegaat. Bijvoorbeeld op vakantie, waar het gemis misschien toch weer net even groter is. Tijdens activiteiten die we vieren, etentjes, feestjes. We zijn met zijn twee, maar in ons hart zijn we altijd met zijn drieën. Geen handje dat de onze vasthoudt, geen kusjes voor we ‘s avonds naar bed gaan, geen kindje dat ons in de ochtend wakker maakt, geen armpjes die ons stevig vasthouden bij een knuffel. Dan zijn we ‘gewoon’ Michael en Elly.Maar zo ‘gewoon’ voelt het niet. Er is altijd een randje verdriet. Bij alles wat we doen is er ergens een gevoel van oneerlijkheid, boosheid, verdriet en liefde. Het is allesomvattend en tegelijkertijd zo onzichtbaar.

Regelmatig komen er vragen die me ineens overvallen. Een vreemde die vraagt of we kinderen hebben, een verre kennis die vraagt of we alweer proberen om zwanger te raken of iemand die vraagt hoe het met ons kindje gaat. Iemand die wel wist dat ik zwanger was, maar niet hoe het daarna is gegaan. Op die momenten klap ik dicht, bevries ik en weet ik eigenlijk niet wat te zeggen. Toch antwoord ik, benoem ik dat we een dochter hebben en vertel ik haar verhaal.

Ons kindje hoort er altijd bij. Ze is een deel van ons leven, een deel dat ik wil vieren, ook al is dat zo moeilijk. Ondanks het verdriet, het bevriezen en hoe moeilijk het ook is: ik ben trots wanneer ik over haar kan vertellen of zelfs wanneer ik haar graf kan laten zien, wanneer ik voel dat ik haar mama ben.

Sarah haar leven is meer dan alleen verdriet, voor ons is het zoveel meer. Voor ons telt ze mee en we missen haar iedere dag. Door haar te benoemen, haar te zien en haar met ons te gedenken, zie je ons als ouders. En ondanks dat ze voor de mensen die haar niet hebben ontmoet onzichtbaar is, is ze voor ons zichtbaar in ons leven.

Iedere dag, onzichtbaar zichtbaar.

Er is stilte die blijft.

En leegte die ik voel.

Maar er is ook kleur.

Die mijn hart laat ademen.

Twee werelden in mij: gemis en nieuw leven.

De uitgerekende datum van Lev voelt als een loodzware steen. Ik hoop dat het draaglijker wordt als ik tegen die tijd opnieuw zwanger ben. Misschien kan een groeiende buik een beetje de leegte vullen die Lev achterliet. Misschien geeft een baby me iets om vast te houden, iets dat mijn moederschap zichtbaar maakt.

Maar op die datum ben ik niet zwanger. 

Geen kloppend hartje, geen nieuwe verwachting. 

Alleen een schrijnend gemis.

Soms lig ik ’s nachts stil, luisterend naar het niets.

Een leegte die ik koester, want daarin leeft Lev.

We gaan rond die datum weg, ver weg, naar een land waar niemand ons kent. Misschien verzacht de afstand en anonimiteit de pijn. Maar het tegendeel gebeurt. Tijdens die vakantie voelt alles juist nog leger. Mijn buik is leeg. Geen draagzak, geen kindje op het strand of in de zon. Het ergste is dat niemand ziet dat ik moeder ben. Het voelt alsof mijn liefde nergens kan landen.

Daarna klamp ik me vast aan nieuwe hoop. Ik hoop dat ik zwanger ben tijdens de feestweek van het dorp, zodat er iets positiefs te vertellen valt. Maar de dagen gaan voorbij en mijn buik blijft leeg.

Wat als er nooit een kindje komt?

Wat als ik altijd een onzichtbare moeder blijf?

En dan, een half jaar na Lev, staan er ineens twee streepjes op een test. Het moment waar ik zo naar verlangd heb. Maar de opluchting maakt al snel plaats voor een zware, intense zwangerschap. Elke dag is een mentale strijd: angst, hoop, verdriet en verlangen lopen door elkaar. Ik wil zo graag dat dit kindje levend ter wereld komt.

Acht maanden later is daar onze regenboog. Mijn redder in nood, zonder dat hij het weet. Hij brengt licht terug in mijn leven. Maar wat hij nooit kan doen, en wat ook niet zijn taak is, is het gat vullen dat Lev heeft achtergelaten. Pas na zijn geboorte en het meemaken van zoveel mijlpalen besef ik hoe groot het gemis werkelijk is.

Het verdriet verandert. Het wordt een zachte aanwezigheid, een schaduw die beschermt en tegelijk ruimte geeft om opnieuw liefde te voelen voor het nieuwe leven.

Onze regenboog is geen vervanging. Hij is precies wie hij is. Een prachtig mens met zijn eigen lach, zijn eigen karakter en zijn eigen plek in ons gezin. Hij is de broer van Lev, niet om hem te vervangen, maar om naast hem te bestaan. Ik leer dat verlies niet opgevuld kan worden, maar een nieuw verhaal kan er wel naast bestaan. Lev hoort altijd bij ons, en tegelijkertijd mag ik opnieuw liefde voelen en hoop ervaren.

Twee kindjes, zo met elkaar verbonden. Als Lev had mogen leven, was zijn broertje er niet geweest. Het gemis blijft, maar de liefde groeit. Breder dan verdriet, groter dan leegte. Zo leven ze samen in mijn hart: onvervangbaar, onlosmakelijk, altijd bij mij.

Leven met verlies is ingewikkeld.

Soms confronterend, soms verwarrend.

Lev maakte me moeder, en dat blijf ik altijd.

Zichtbaar of niet.

Onze trouwdag, deze maand alweer vier jaar geleden.. We vierden deze dag precies zoals wij dat wilden. Extra bijzonder dat we deze dag mochten vieren met een klein mensje in mijn buik. Ontzettend trots waren we op die beginnende babybuik, mijn jurk paste nog precies… We wisten sinds kort dat ik in verwachting was van een meisje. Onze toekomst zag er rooskleurig uit.

We waren ontzettend blij met deze zwangerschap, maar we vonden het ook spannend.

Gezonde spanning vooral en daarnaast ook veel nieuwsgierigheid. Hoe zou het zijn met een klein meisje erbij? Wat komt er allemaal op ons af? Hoe gaat het ons leven veranderen? Hoe gaat het onszelf veranderen? Hoe ziet onze baby eruit? Allemaal dingen die horen bij een zwangerschap en het aanstaande ouderschap.

En toen, in december 2021, werden we na een spannende en heftige periode vol onzekerheid ouders. We werden ouders van een stilgeboren dochter, iets wat we nooit hadden voorzien. Ineens moesten we ons bezighouden met allerlei zaken die we nooit van tevoren bedacht hadden. Informatie over welke onderzoeken we willen laten doen bij ons kindje om erachter te komen of er een oorzaak voor haar dood gevonden kan worden? Het regelen van een afscheid en crematie en het inschrijven bij de gemeente van een stilgeboren kindje. 

Die eerste periode na het verlies was verschrikkelijk. Geen beschuit met muisjes, flesjes, luiers of gebroken nachten. Enkel verdriet, rouw, pijn en onmacht – hier moesten we mee om zien te gaan. We zijn er bovenop gekrabbeld. Ieder op zijn eigen manier en tempo, maar toch ook samen. Dit verlies deed ons bovendien beseffen hoe graag we voor een kindje wilden zorgen.

Vier jaar geleden trouwden wij. Vier jaar waarin ongelofelijk veel is gebeurd. Na het verlies van onze Fem mochten we nog een zoon en een dochter krijgen. We voelen ons hiermee enorm gezegend. Er groeien twee kindjes op bij ons. Het verdriet en het gemis zullen altijd blijven, al verdwijnt het soms wat meer op de achtergrond. Door de jaren heen wordt het anders, ons leven gaat door. Maar onze Fem, ons kindje in ons hart, is er in gedachte iedere dag bij.

Zaterdagochtend, half 9. Ik word uit mijzelf wakker en besluit uit bed te gaan. De rest van mijn gezin slaapt nog; van die stille ochtenden kan ik echt genieten. De hond en ik wandelen de deur uit, de grijze lucht hangt dreigend boven ons. Ik loop de hoek om en BAM, zo plotseling als zoiets gaat, verschijnt daar een regenboog in de lucht. Eerst voorzichtig, maar al snel steeds feller. En ook steeds luider hoor ik het lied dat onmiddellijk in mijn binnenste zingt: 

Een boog in de wolken als teken van trouw
Staat boven mijn leven, zegt: ‘Ik ben bij jou’
In tijden van vreugde maar ook van verdriet
Ben ik bij U veilig, U die mij ziet

Het lied van Sela draaiden we op de uitvaart van Julia. Het maakt niet uit of ik het ergens hoor of dat het in mijn hoofd klinkt, iedere keer weer wellen er tranen in mijn ogen op. 

Ik slik de tranen maar weer weg zoals ik meestal doe, want hoe feller de regenboog wordt hoe harder het begint te regenen. De hond en ik maken rechtsomkeert. Terwijl de tranen op mijn wangen worden vervangen door regendruppels, word ik boos op mezelf. Ik lijk wel stuk. 

Mensen zeggen zo vaak tegen me dat ze niet weten hoe ik overeind blijf staan. En nu ik bijna stampvoetend van frustratie naar huis terugloop, vraag ik het mijzelf ook af. Hoe is het toch mogelijk dat ik niet vaker kan huilen, niet vaker bij die pijn kan? Mijn kind is dood, HALLO!? Hoe kom jij je bed nog uit iedere dag? Leuke dingen doen en daar zelfs min of meer van genieten!? 

Terwijl de aanklachten in mijn hoofd tetteren, hoor ik ook de zachte fluistering van mijn hemelse Vader die zegt dat het goed is, dat ik goed ben, dat alles wat ik beleef oké is. De complexiteit van alles overspoelt me weer eens en ik stap het huis binnen met een natte hond en een hoofd vol boosheid. 

Maanden geleden heb ik als doel bij mijn therapeut gesteld dat ik ‘gewoon mijn kind zou willen kunnen missen, zonder dat het me bang maakt, waardoor ik het iedere keer maar weer wegstop’. Ik merkte namelijk al vrij snel na het overlijden van Julia dat ik er goed over kan praten en er ook al schrijvend woorden aan kan geven, maar er bar weinig bij voel. Alsof het over iemand anders gaat. Daarom huil ik wél heel makkelijk als ik me bedenk hoe diep dit verdriet en gemis voor mijn familie is, of wanneer ik voel en zie dat mijn lieve vriendinnen zich over mij en mijn gezin ontfermen.

Ik denk dat het veilig is om te zeggen dat het doel nog niet bereikt is. En als ik nuchter nadenk, weet ik heus dat het niet erg is. En dat rouw geen logisch en lineair proces is. Dat er geen eindpunt komt. Dat ik mild mag zijn voor mijzelf. Dat het niets zegt over of ik wel genoeg van mijn kind houd. Ik weet het echt. 

Maar op dit moment voelt het alsof ik stuk ben. Hartstikke stuk. Ik zet koffie en besluit de zachte, liefdevolle Stem iets harder te zetten. Die is namelijk nooit stuk. En voorzichtig breekt buiten de zon weer door. 

Daar lag ik op bed. Met mijn neus tegen een klein kronkelend mensje aangeplakt, mijn tweede dochter. Ons eerste moment alleen na de bevalling.

Langzaam daalde het besef in. Happend naar adem keek ik haar aan, de tranen vlogen mijn ogen uit. Kijk, die knijpende handjes, dat perfecte neusje. Alles in me was vervuld van ongeloof. Is dit echt, leeft ze echt? Is het scenario uitgekomen waar we geen rekening mee hadden gehouden – een kind dat blaakt van gezondheid?

Het zou me de dagen en weken daarop nog vaak overkomen. Zodra ik alleen was met mijn dochter gutsten het geluk en het verdriet naar buiten. Dan zag ik hoe ze op haar stilgeboren zus leek, dan vloeiden de twee meisjes in elkaar over. Het waren momenten met een mengelmoes van rauwe emoties, die me in verwarring achterlieten.

We zijn nu anderhalf jaar verder. Er zet hier een vrolijk dreumesje de boel op stelten. Het gaat goed met haar en het gaat goed met ons. Gisteravond hingen mijn man en ik samen boven haar bedje. ‘Wat is ze al groot hé?’, fluisterden we boven een slapend kopje. En, nu ik dit schrijf, besef ik dat daar nog steeds een stukje ongeloof in ligt. Dat wij dit geluk mee mogen maken – is dit echt?

Cliché maar waar, het leven heeft z’n ups en downs. En sinds het overlijden van Ravi en de geboorte van zijn twee zusjes ben ik me daar, meer dan ooit, heel erg bewust van. 

Ik heb er altijd voor gekozen echt te genieten van het leven. Ik hou van eten, drinken, feestjes en heel veel gezelligheid. Ik leef, zeg ik dan. Door het verlies van Ravi ben ik nog bewuster geworden van het leven en dat elke dag gegeven is. Die dankbaarheid is heel veel waard en staat in groot contrast met het verdriet dat het verlies met zich meebrengt. 

Het geluk van nieuw leven en het verdriet van het gemis. Deze zomer stond in het teken van beide. Op 17 juni 2025 kregen we ons derde kindje, een dochter. Na 38 lange weken van onzekerheid, was ze daar: Vaya. De vreugde en liefde in groot contrast met het verdriet van vier jaar geleden, toen ik in hetzelfde ziekenhuis beviel van onze zoon Ravi. Maar hij maakte geen geluid. Voor ons geen beschuit met muisjes, maar een bezoek van de begrafenisondernemer. Mijn gevoel was toen al zo dubbel. Ik was zo trots en verliefd en tegelijkertijd zo intens verdrietig en gebroken. Alles wat ik kon voelen, voelde ik. 

Vaya mocht met ons mee naar huis in een auto vol cadeautjes en ballonnen. Ravi bleef achter in het mortuarium. Vaya sliep de eerste nacht dicht bij ons, in de co-sleeper naast mijn bed. Vlak bij mijn nachtkastje met foto’s van Ravi. Zo dichtbij en toch zo ver weg. 

Dood of levend, alle drie mijn kindjes wonen naast elkaar in mijn hart. Net zoals het geluk en het verdriet naast elkaar bestaan in ons leven. We vieren en herdenken. Soms zelfs in hetzelfde weekend. Feestend met onze vrienden op zaterdag, en stilstaan bij het verlies van ons kind op zondag. 

Met alle regelingen van deze tijd konden we zes weken met elkaar genieten. Het waren fantastische weken die we nooit zullen vergeten. De tijd die je met elkaar hebt, krijg je nooit meer terug. We hebben ons compleet gevoeld, zonder echt compleet te zijn. We nemen Ravi mee in ons leven, en blijven dat doen. Zonder dat hij fysiek bij ons is, is hij wel in ons leven. We nemen hem mee, waar we ook heen gaan.

De zomer zal voor ons altijd een seizoen zijn met uitersten. De geboorte van onze gezonde dochter op 17 juni, de geboorte en het overlijden van onze zoon op 31 augustus. Een nieuw begin en een ‘eind’. Het grote contrast, elk jaar opnieuw. 

Gemis is er altijd. Soms is het zachtjes aanwezig, als een rustige zee die bijna stil ligt. Dan kabbel ik mee met de stroom van de dag. Ik hoor Gijs lachen, ik zie hoe Noor vol verwondering naar iets kleins kan kijken en ik adem mee. Op die momenten is het gemis niet minder, maar wel draaglijk. Alsof het zich even neerlegt, tevreden dat het er gewoon mag zijn.

Maar er zijn ook dagen dat de zee verandert. Dan rollen de golven groter binnen, zonder waarschuwing. Soms door iets kleins: een kind in de speeltuin dat net zo oud lijkt als Saar nu zou zijn of een onverwachte vraag van iemand die mijn verhaal niet kent. Soms ook helemaal zonder aanleiding. Het komt, het grijpt me vast, en plotseling is er die golf die alles overspoelt.

Ik kan dan proberen te zwemmen maar vaak laat ik me gewoon even meesleuren. Het voelt als verdrinken in verlangen, in verdriet, in alles wat nooit zal zijn. Die momenten zijn zwaar, maar ik merk dat ze me ook iets leren. Want elke keer kom ik weer boven. Hoe heftig de golf ook was, de zee wordt daarna weer rustiger.

En in die rustige momenten is er ruimte. Dan kan ik glimlachen om hoe Gijs enthousiast vertelt over de brandweer of hoe Noor giechelend haar pop in slaap wiegt. Ik voel Saar daar, ook al is ze niet tastbaar. Ze leeft in mijn woorden, in mijn gedachten, in de verhalen die ik voor haar meedraag.

Het gemis kabbelt, het slaat om zich heen, het zwijgt, het buldert. Soms laat het me meedeinen, soms gooit het me omver. En toch weet ik: dit is de zee waarin ik altijd zal leven. Een zee waarin liefde en gemis samenkomen.

Op de rustige dagen geniet ik van de stilte van de golven. Op de zware dagen vertrouw ik erop dat de storm weer gaat liggen. En steeds weer ontdek ik dat ik kracht vind, niet ondanks het gemis maar mét het gemis.

Want hoe heftig de golven ook zijn, onder al dat water ligt liefde. Altijd.