Ik zal je nooit meer is de titel van het boek dat mijn aandacht trekt in de boekhandel. Het gaat over rouw, uitgestelde rouw, over het verlies van een moeder.
Ik laat de volle boodschappentas op mijn voeten zakken, neem het boek in mijn handen en laat de woorden binnenkomen. Ik zal je nooit meer.
Nooit meer. Dat is rouwen, denk ik, pijn (ver)dragen om wat was, maar nooit meer zal zijn. Als je iemand verliest, kijk je achterom. Alles wat er was, wat je samen deed, is er niet meer en zal er niet meer zijn. Past in het schema ‘toen-nu-later’. Nooit meer.
Als je je kind verliest nog voor het geboren werd, heb je niet zulke herinneringen. Niet aan het eerste huiltje, de eerste blik, het eerste lachje en aan al die kleine en grote mijlpalen. Niemand die jouw kind gekend heeft, die weet hoe het at, sliep, lachte en speelde. Jij, alleen jij, weet hoe het in je buik bewoog en hoe je je daarbij een beeld vormde.
Bij dit verlies kun je niet echt achterom kijken. Er is geen ‘niet meer’, alleen een ‘niet’. Je rouwt dus eigenlijk niet over het verleden, maar over de toekomst. Toen-nu-later zijn op een vreemde manier met elkaar verknoopt. Dat is wat deze rouw zo eenzaam maakt en waarvan anderen geen idee hebben. Zij hebben misschien zelfs nog nooit iemand verloren en dus geen ervaring met dat ‘meer’. Laat staan dat ze ook maar iets aanvoelen van wat rouwen over de toekomst is. Zij denken dat jouw schema alleen een ‘toen’ en vooruit, ook een stukje ‘nu’ bevat. Maar niet te veel, anders ‘blijf je hangen in je verdriet’. Dat kun je hen niet kwalijk nemen, maar het is wel eenzaam en moeilijk. Want zelf heb je eigenlijk ook niet in de gaten dat je over de toekomst aan het rouwen bent. Maar op scharniermomenten in die toekomst wordt de rouw steeds weer levend.
Ik zal je nooit … (alles, groot en klein, lief en leed, blij en boos, hoog en diep, alles, alles waarin je dag in, dag uit moeder bent) Elke feestdag zonder haar, elke keer haar geboortedag, de dag waarop je een gezinsfoto maakt, haar eerste schooldag, Moederdag, Vaderdag, haar eerste diploma, studie, baan, vriendje, bruiloft, de dag waarop haar jongere zus een kindje krijgt…
Of is het zo dat je je aan die momenten vastklampt omdát je geen ‘toen’ hebt om over te rouwen? Ik weet het niet, maar wat maakt het uit. Er is geen goed of fout in rouwen.
Ik til de boodschappentas van mijn voeten en vol nieuwe inzichten vervolg ik, na 33 jaar, opnieuw mijn weg.
Over Anneke
Anneke Catsburg (1964) werd in 1989 moeder van Annemarie*, die na 43 probleemloze weken in haar buik overleed. In die tijd was er nog weinig aandacht voor het verdriet. Later kreeg zij samen met haar man nog twee kinderen (1990 en 1993) en in 2020 een prachtige kleindochter. Anneke werkte in het volwassenonderwijs en was zelfstandig taaltrainer en tekstcorrector. Zij zorgt ervoor dat de blogs en brochures van Stille Levens foutloos de wereld in gaan.